Hôm qua là chẵn 10 năm ngày giỗ ông già Nam Bộ Sơn Nam (13-08-2008). Hồi ông còn tại thế tôi đã đã có vài lần được ngồi hầu chuyện để viết về ông. Tôi ấn tượng nhất hai chuyện.
Thứ nhất, ông già Sơn Nam có lẽ là nhà văn hiếm hoi được dựng tượng kỷ niệm ngay từ khi còn sống. Tượng dựng năm 2007, tại khu du lịch Bình Quới. Dựng xong, người ta mời ông đến, hỏi ông có giống không, có đẹp không? Ông thủng thẳng: “Người qua tướng xấu hoắc, tượng lấy gì đẹp? Giống hay không đi hỏi người xem, hỏi qua làm chi. Nhưng mà tốn tiền. Phải chi đem tiền đó cho sắp nhỏ, mua được bao nhiều là sách của Sơn Nam cho tụi nó. Dậy có hơn không!”
Thứ hai, ông già Sơn Nam hay nói đến tiền. Nói thẳng, không vòng vo úp mở. Hỏi chuyện, ông không nề hà, gì cũng nói, chưa hiểu là giải thích cặn kẽ. Nhưng xong buổi thì phải nhớ bỏ bao thư. Bao nhiêu cũng được, không bỏ là ông hỏi ngay. Có lần, ông đã giải thích: “Qua cũng phải tốn tiền mua sách, đi thư viện mới có kiến thức mà trả lời cho mấy em được chớ. Mấy em muốn biết liền, biết lẹ, mấy em cũng phải tốn tiền là đúng rồi. Cái này qua học cụ Vương Hồng Sển. Cứ đến thăm, hỏi chuyện cụ là qua gửi tiền. Quen dzậy rồi!”
Thật ra, ông già Nam Bộ cũng chẳng xài gì cho mình. Ai cho ít nhiều, ông lại đem mua hộp cơm, ít sách… gì đó cho đám con nít trong xóm ông tá túc ở Gò Vấp. Liên hoan, ăn nhậu gì đó thức ăn dư còn nhiều, ông cũng kêu chủ quán hay phục vụ bỏ gọn gàng vô hộp xốp, bịch bóng, toòng teng xách về cho đám con nít. Tụi nó thấy ông chân nam đá chân chiêu (tại cái dáng đi của ông vậy chứ ông chằng bao giờ say) trở về là chạy ùa ra, reo ầm lên. Bố mẹ chúng kêu ông bằng tía, con nít đứa kêu là ngoại, đứa kêu bằng nội, hoắng củ tỏi lên. Ông cũng chẳng cười, cứ lầm lầm lì lì đôi mắt… bồ câu con đậu con bay đưa đồ ăn, đưa quà cho sắp nhỏ rồi về. Ông không nhớ tên, cũng chẳng biết đứa nào vào đứa nào.
Xe máy không có, xe đạp hình như chẳng biết đi. Tứ thời ông nhà văn già ốm tong, áo ngoài quần, mắt hấp ha hấp háy, chân cẳng liêu xiêu cứ dép lê loẹt quẹt mà rong khắp phố phường. Chừng một đoạn, thế nào cũng có người nhận ra, kêu tía đi đâu, lên đây con chở. Kêu lên thì ông lên, cũng chẳng cần biết người mời là lạ hay quen. Dường như khắp Sài Gòn ai cũng kêu ông bằng tía, nghĩa đều là hàng là hàng con cháu, ông việc gì phải hỏi tên cho mệt. Thường trực, người ta gặp nhà báo Võ Đắc Danh, nhà thơ Bùi Chí Vinh, nhà thơ Trần Hữu Dũng… hay chở ông đi hơn cả. Nếu không đến tòa soạn hay địa chỉ nào cụ thể, họ cứ chở đại ông già Nam Bộ lên trụ sở Hội Văn nghệ Thành phố ở 81 Trần Quốc Thảo, Q.3, thả ông đó rồi ưng đi đâu cứ đi. Một hồi, khắc có người sẽ chở ông về. Không ai chở thì ông đi bộ. Chả lo gì, chỉ lo (ông) già!
Ông già Nam Bộ khi đã gần bát thập cũng chẳng đi đâu xa, chỉ xuân thu nhị kỳ vài ba bận lên các tòa soạn báo. Vòng đầu gửi bài, tua sau nhận nhuận bút. Đưa bao nhiêu nhận bấy nhiêu, ông chẳng hỏi, cũng chẳng thèm để tâm được bao nhiêu còn bao nhiêu. Nhiều văn nghệ sĩ làm tòa soạn quí ông già Nam Bộ, trong đó có anh Trần Tử Văn, cả khi làm báo CAND lẫn khi làm báo CA TP HCM, cứ thấy ông đến là rút đưa ông ít tiền, có bài hay không cũng mặc. Nhuận bút đưa trước, đôi khi bằng tiền túi chứ không phải tiền tòa soạn. Bữa sau ông đến nữa thì đưa nữa, còn nhiều đưa nhiều, có ít đưa ít, không mất thì giờ cố nhớ xem bài của ông già Sơn Nam in chưa, lãnh nhuận bút chưa.
Biết thói quen này nên cũng có tay văn nghệ sĩ vã lên mượn oai ông chơi bựa. Một lần, đang ngồi ngáp vặt ở 81 Trần Quốc Thảo với chai bia ký sổ, nhà thơ B. thấy ông già Sơn Nam vô. Mừng qua, anh này dắt xe ra ngay, không cho ông già Sơn Nam kịp ngồi, bảo: “Báo nào tía? Lên CAND trước, qua CATP sau nghe. Được, con chở tía đi”.
Đến cổng báo, anh này không cho ông già vào, bắt đứng trông xe với sự nhiệt tình đon đả: “Tía đứng đó nghỉ mệt đi, để con kêu cho”. Vô, anh ta kêu ngay thư ký tòa soạn, không Trần Tử Văn cũng Từ Kế Tường, oang oang, lấc cấc: “Ê, lấy nhuận bút cho ông già Sơn Nam. Lẹ giùm đi, bắt ổng giang nắng chờ lâu là hổng được”.
Rẹc rẹc là ra. Không đưa tiền vừa nhận cho ông già, anh này chở luôn tía đến quán bia ôm, kêu bia, thuốc ra uống, ca mù trời. Ông già Sơn Nam cũng được một em cỡ tuổi cháu nội ngồi kế lau mặt khăn lạnh và phục vụ. Có điều hơi kỳ. Suốt buổi bia ôm ông già cũng chỉ uống một chai bia. Chẳng ôm ca gì ráo, toàn ngồi nói chuyện phong tục tập quán với cắt nghĩa địa danh miền Tây, miền Đông, lạc đò về tuốt tận xứ Gò Quao, Giồng Riềng chi đó của cô gái luôn. Có chỗ, ông còn cẩn thận giải thích nghĩa, từ tiếng Pháp, chữ Hán, rồi tiếng Khmer… làm cô gái ngồi cùng cứ trố con mắt, hổng hiểu gì dzáo tía ơi.
Say sưa một hồi, gã nhà thơ B. phải kêu ông già mời sực tỉnh, rằng cuộc vui đã tàn. Gã bảo: “Xong hết rồi nghe tía. Nhuận bút hai chỗ hồi nãy con trả độ này là vừa y nghe. Tía lên, con chở về!”
Nhưng ông già Nam Bộ vẫn không đứng lên. Thủng thẳng, ông bảo: “Mày đưa tao hai trăm”. Gã nhà thơ ngạc nhiên: “Chi dzậy tía? Tiền bo con cũng cho rồi. Mà năm chục thôi tía ơi, ngồi ca chứ có ‘làm ăn’ gì đâu?” Ai dè, gã bị ông già Sơn Nam nạt: “Tao bảo đưa, mày cứ đưa đi, hỏi chi?”
Bất đắc dĩ, nhà thơ B. trứ danh và cà chớn đành bấm bụng móc bóp lấy hai tờ 100 ngàn đồng cho ông già. Đưa hết cho cô “con nhỏ cháu nội” ngồi cạnh, ông lại già thủng thẳng: “Em à! Người ta trai trẻ, người ta bo năm chục. Qua già rồi, em vẫn chịu ngồi nói chuyện, qua bù lỗ thêm cho em hai trăm. Đừng buồn qua nghe!”
Xong, ông mới chịu đứng dậy đi về.
Nhà thơ cơ nhỡ chỉ còn biết trợn mắt há hốc. Gì chứ khoản ăn chơi lịch lãm gã làm sao có cửa qua nổi Sơn Nam – ông già Nam Bộ nhỏ bé lẫy lừng!
Một ngày sau giỗ lần thứ 10 nhà văn Sơn Nam, 14-08-2018.
Nguyễn Hồng Lam